Wskazówki od A do Z – przewodnik po stylach i nazwach
Czy wskazówki breguetowskie przedstawiają wydrążone jabłko czy półksiężyc? Skąd się wziął na wskazówkach znak mercedesa i śnieżynki? Co łączy talię kart ze wskazówkami? Jeśli interesują Cię odpowiedzi na te pytania, zapraszamy do lektury.
Przewodnik ułożony jest alfabetycznie według nazw angielskich z uwagi na ich uniwersalny charakter i brak stosowanych odpowiedników w języku polskim.
W zegarmistrzostwie da się wskazać kilka przykładów na to, jak charakterystyczny i wyrazisty design różnych elementów zegarka może być synonimem marki. Ośmiokątny kształt pierścienia nasuwa skojarzenia z Royal Oak Audemars Piguet. Soczewka nad datownikiem, czyli tzw. „oko cyklopa” i karbowany bezel przywodzą na myśl Rolexa Datejust lub Day-Date. Datownik w stylu „outsize date” (inaczej nazywany panoramicznym lub Grande Date) utożsamiany jest z niemiecką szkołą Glashutte, a w szczególności z modelem Lange 1 firmy A. Lange & Sohne. Pochylone, specyficzne cyfry arabskie w zestawieniu z niebieskimi wskazówkami tzw. „open-tipped” sugerują konotacje z Breguetem.
Podobnie przedstawia się sprawa ze wskazówkami wykorzystującymi wzór Mercedesa i Śnieżynki, które tak mocno odcisnęły piętno swojego stylu, że charakterystyczny design stał się unikalnym wyróżnikiem marek Rolex oraz Tudor.
Zacznijmy jednak od początku alfabetu.
Wskazówki Alpha
Wskazówki, które rozpoczynają przewodnik – Alpha – cechuje długi, prosty i dynamiczny krój w formie klina, o krótkiej i szpiczastej podstawie. Ich kształt przypomina literę „A” co może stanowić o genezie nazwy Alfa. Ten styl wskazówek można często znaleźć w zegarkach klasycznych i sportowych mających związki ze sportami motorowymi, czyli wyposażonymi najczęściej w chronograf, m.in A. Lange & Söhne Datograph, Omega Speedmaster. Pomimo pewnych ewidentnych różnic (np. wypełnienie luminową i nieco inny kształt) można się natknąć w opisach na alternatywne określenia Lance lub Lancet.
Wskazówki Arrow
Sportowy styl wskazówek z charakterystycznym wskaźnikiem w formie strzałki, którego pochodzenia nazwy tłumaczyć nie trzeba. Są bardzo czytelne ze względu na powierzchnię, pokrytą dodatkowo masą świecącą. Są też stosowane w zegarkach o technicznym wzornictwie tzw. Tool watches.
Wskazówki Baton (Stick)
Proste, bardzo klasyczne oraz eleganckie wskazówki o minimalistycznym kształcie i kontrastującym kolorze względem tarczy (w przypadku pełnych, litych wskazówek).
Uformowane jak pałeczki (stąd nazwa – baton), podłużne o tępych krawędziach i równej szerokości na całej długości. Często stosowane w zegarkach garniturowych i wieczorowych. Ten styl wskazówek może się kończyć zaostrzonym punktem (jak Piaget na zdjęciu poniżej), bądź zaokrąglonymi lub ostrymi narożnikami. Przykładem pewnej ewolucji stylu Baton jest Audemars Piguet Royal Oak, który posiada wypełnione masą luminescencyjną oraz zaokrąglone na końcach wskazówki. W specyfikacjach producenta Audemars Piguet często bywają nazywane „Royal Oak hands”.
Wskazówki breguetowskie
Jedne z najbardziej znanych wskazówek w zegarmistrzostwie. Charakteryzuje je klasyczna i elegancka forma. Mają długi oraz prosty krój zakończony pierścieniem i szpicem. Pierścień jest niecentrycznie wydrążony i przypomina półksiężyc. Abrahamowi-Louisowi Breguetowi zawdzięczmy ogromne dziedzictwo w zegarmistrzostwie, dlatego niektóre części zegarka, wzory lub kształty są nadal nazywane jego nazwiskiem. Wskazówki Bregueta nazywane są również „Pomme” (jabłko z j. francuskiego) z uwagi na okrągły kształt przypominający wydrążone jabłko.
Abraham-Louis Breguet zaprojektował swoje słynne wskazówki z otwartą końcówką (tzw. open-tipped) około 1783 roku, mniej więcej w tym samym czasie co charakterystyczny kształt cyfr na tarczy. Ich finalna forma była następstwem uporządkowania wyglądu zegarka jako całości, do którego dążył Breguet. Cieńsze koperty zegarków oraz dopracowane cyfry arabskie w połączeniu z dużymi i płaskimi, emaliowanymi tarczami wymagały właściwych wskazówek. Rozszerzenie ich w końcowym odcinku i nadanie im kolistej, ażurowej formy zakończonej szpiczastym grotem okazało się trafionym dopełnieniem projektu. Wskazówki breguetowskie zostały bardzo dobrze przyjęte wśród klienteli, a ich popularność wywarła silny wpływ na innych producentów.
Wskazówki Bregueta można również zobaczyć u innych producentów:
Wskazówki Broad-Arrow
Źródeł stylistyki wskazówek Broad Arrow, tzw. „szeroka strzałka” należy się doszukiwać w zegarkach marki Omega z lat 50. XX wieku (trudno znaleźć innych producentów korzystających z tej stylistyki wskazówek).
Omega była dostawcą zegarków dla brytyjskiego Ministerstwa Obrony, jakkolwiek sprzedawała je również innym siłom zbrojnym na całym świecie. Jednym z istotnych dążeń Omegi w tamtym czasie było udoskonalenie zegarków oraz uczynienie ich jeszcze bardziej solidnymi i niezawodnymi, ponieważ wyposażała w nie żołnierzy prowadzących operacje lotnicze, morskie i lądowe. Odpowiedzią na te potrzeby była rodzina zegarków Board Arrow: Speedmaster, Seamaster oraz Railmaster. Były to zegarki klasy wojskowej, potocznie mówiąc „na powietrze, ląd i morze” wyprodukowane według rygorystycznych wymogów.
Wodoodporny Seamaster 300 był zegarkiem dla nurków, antymagnetyczny Railmaster, przeznaczony był głównie dla kolei, a Speedmaster zaprojektowany dla sportów motorowych zyskał popularność dzięki kosmicznej misji Apollo.
Broad Arrow charakteryzowały się dużą czytelnością z uwagi na powierzchnie wypełnione masą luminescencyjną, a ich zróżnicowanie pozwalało bezbłędnie odróżnić wskazówkę godzinową od innych, zwłaszcza w słabych warunkach oświetleniowych.
Można się tu pokusić o pewną czytelną analogię do wskazówek Mercedes (będzie o nich mowa w dalszej części artykułu), które dla Rolexa reprezentowały takie same atrybuty co Broad Arrow dla Omegi.
Odmianę bardziej elegancką (można użyć określenia cywilną) wskazówek Broad-Arrow odnajdziemy w kolekcji zegarków Aqua Terra należącej do rodziny Seamaster. Strzałka jest smuklejsza a grot węższy.
Wskazówki katedralne (Cathedral)
Jeden z bardziej ozdobnych stylów. Wskazówki katedralne wyróżnia większy – jakby ponadwymiarowy – wskaźnik godzinowy i smuklejszy minutowy. Ich geometryczne detale takie jak szkieletowana forma i cebulowaty kształt naśladują witraże powszechnie spotykane w oknach kościelnych katedr. Historycznie umieszczane były w zegarkach wojskowych, w szczególności dla pilotów, gdyż po nałożeniu masy świecącej ich kształt z uwagi na dużą powierzchnię zapewniał doskonałą widoczność w ciemności. Obecnie są również chętnie umieszczane w zegarkach o stylu militarnym.
Pewien szczególny rodzaj wskazówki godzinowej (charakterystyczna kula z iglicą na końcu) nazywany jest „pszczołą” (bee) z uwagi na kształt przypominający tego owada.
Wskazówki Dauphine
Jeden z najbardziej tradycyjnych i powszechnie stosowanych wzorów, który powstał pod koniec lat 40. Wskazówki Dauphine charakteryzują się wydłużoną trójkątną formą i fasetowaniem. Są stosowane w różnych wariantach jako płaskie lub stożkowe. Aby poprawić czytelność stosuje się odmienne sposoby wykończenia ich powierzchni, w których np. jedna strona (prawa) jest polerowana, a druga (lewa) szczotkowana.
Są dość podobne do wskazówek Alpha, choć różni je szerokość u podstawy, tj. w miejscu mocowania osi. Dauphine są tym miejscu najszersze (tworząc w obrysie dwa trójkąty stykające się podstawami) natomiast wskazówki Alpha zwężają się przed miejscem mocowania osi a ich obrys nie tworzy geometrycznych trójkątów.
Słowo „dauphine” pochodzi z języka francuskiego i istnieje kilka wyjaśnień dotyczących etymologii, jednak żadna niepotwierdzona. Jedna mówi, że nazwa pochodzi od imienia syna francuskiego monarchy, inna że imię Dauphine zostało nadane żonie księcia, zwanej po francusku „dauphin”, jeszcze inna że Dauphine pochodzi od angielskiego Dolphin (delfin) i że kształt przywodzi na myśl sylwetkę delfina. Jedno jest pewne, że wskazówki Dauphine z uwagi na trójwymiarowy krój i różnorodność wykończenia powierzchni mogą być bardzo eleganckie i wyrafinowane a jednocześnie proste w formie.
Wskazówki Fleur de Lys
Fleur de Lys (z fr. „kwiat lilii”) to figura dekoracyjna w kształcie stylizowanego kwiatu lilii.
Jako symbol powszechnie używany w heraldyce jest uwidoczniona na wielu europejskich herbach i flagach, a w szczególności jest znana jako symbol francuskiej lojalności. W przeszłości wskazówki Fleur de Lys ozdabiały tarcze zegarków kieszonkowych. Obecnie jednak rzadko się zdarza, aby ten styl dekoracji był włączany do elementów stylistycznych zegarka. Nie oznacza to jednak, że nie pojawia się wcale. Przykładem jest firma Czapek & Cie, która wyposażyła swoje zegarki w proste, spiczaste wskazówki zwieńczone dekoracją stylizowaną na figurę Fleur de Lys.
Wskazówki Lance
Podobne do wskazówek Alpha ale smuklejsze i dłuższe. Zazwyczaj nie posiadają wypełnienia masą luminescencyjną i montowane są najczęściej w klasycznych zegarkach. Wyglądają jak ostrze rycerskiej włóczni lub lancy, od której wzięły nazwę. Krawędzie tych wskazówek są ostro zakończone co czyni je bardziej nowoczesnymi i eleganckimi od wskazówek typu Alpha.
Nazwa Lance jest czasami zamiennie stosowana dla wskazówek Alpha z uwagi na ich pewne podobieństwo.
Wskazówki Leaf
Piękny i elegancki wzór wskazówek. Podstawa i koniec są cieńsze niż środek, dlatego wyglądają niczym długi i wąski liść. Stąd też wzięła się nazwa, od leaf (j. ang.) lub feuille (j. franc.). Ten styl wskazówek dobrze pasuje do klasycznego wzornictwa.
Wskazówki Lollipop
„Lizak na patyku” to forma wskaźnika charakterystyczna (w ortodoksyjnym przypadku) dla wskazówek godzinowych (np. Tudor Submariner 76100 – patrz zdjęcie poniżej). Jest często nazywana zubożoną wersją wskaźnika typu Mercedes, który w tym przypadku wypełniony jest na całej swojej powierzchni masą świecącą. Jednakże częściej wskazówki w takiej formie montowane są jako sekundniki i mogą być puste w środku lub wypełnione masą świecącą. W najbardziej klasycznej wersji „lizak” stanowi zakończenie, jednak często nie jest umieszczany na samym jej końcu tylko w końcowej części, która dodatkowo zakończona jest szpiczastą końcówką.
Wskazówki Mercedes
Nie ma potwierdzonych informacji skąd się wziął znaczek Mercedesa na wskazówkach zegarków. Istnieją mniej lub bardziej prawdopodobne wyjaśnienia. Trójramienna konstrukcja symbolizuje wschodzącą gwiazdę oraz poczucie wzrostu, spełnienia i często dominacji w różnych obszarach aktywności m.in. na ziemi, w wodzie i powietrzu. Kojarzy się najczęściej z logo Mercedes Benz choć w przypadku wskazówek nie ma z nim nic wspólnego (mimo, iż Hans Wilsdorf, będąc nastolatkiem pracował przez wiele lat jako szofer w firmie Mercedes). Zarówno Rolex jak i firma Mercedes Benz (później również Omega) wykorzystali powszechnie znaną symbolikę „rising star” (wschodzącej gwiazdy) w podobnym czasie i z podobnym zamysłem oraz zbudowali na tej podstawie własny marketing (choć w tamtych czasach należałoby raczej użyć określenia przekaz medialny).
Prawdopodobnym wyjaśnieniem jest takie, że nazwa wskazówek pochodzi od imienia Mercedes Gleitz, która przepłynęła Kanał La Manche z zegarkiem Rolex Oyster (zawieszonym na szyi), rozpoczynając modę na zegarki sportowe w wodoszczelnych kopertach.
Choć nie ma na to jednoznacznych dowodów to sądzi się, iż Rolex jako pierwszy (choć nie jedyny) użył wskazówek ze znaczkiem Mercedes.
Wczesne modele Rolex Oyster, które były w nie wyposażone pochodzą z lat 30. i 40. ubiegłego wieku. Początkowo, zwłaszcza te z lat 20. przypominały bardziej wskazówki katedralne aby później powoli przybierać formę zbliżoną do kółka. W kolekcji Explorer Mercedes na wskazówkach pojawił się po raz pierwszy w modelu o numerze ref. 6150 w 1953 roku. Pierwszym Submarinerem z trójramienną gwiazdą był model z 1954 roku o nr ref. 6200. Symbol Mercedesa na wskazówkach występował także w zegarkach innych znanych producentów m.in. w modelu Eterna Matic KonTiki z początku lat 50. oraz w kilku modelach Omegi i Heuera.
O zastosowaniu tego rodzaju wskazówek zdecydowały przede wszystkim praktyczne argumenty. Duża czytelność w słabych warunkach oświetleniowych, łatwość odróżnienia wskazówki godzinowej od innych nawet jeśli była zakryta przez pozostałe oraz wysoka skuteczność aplikacji masy świecącej. Podział na trzy segmenty ułatwiał nałożenie masy luminescencyjnej jak również powodował, że nie wykruszała się tak łatwo. Obecnie wskazówka Mercedesa jest już ikoną stylu zegarków sportowych Rolexa w kolekcjach Professional, m.in. Submariner, Sea-Dweller, GMT-Master, Yacht-Master czy Explorer. Skojarzenia z wodą, powietrzem i ziemią są nieprzypadkowe. Zupełnie podobnie jak w przypadku Seamaster, Railmaster i Speedmaster Omegi (patrz: Broad-Arrow).
Odmienność wskaźników godzinowego od pozostałych jest cechą wspólną i wyróżniającą wskazówki Mercedes, Broad Arrow oraz Cathedral, które również bywają uważane za protoplastę Mercedesa. Jako ciekawostkę warto wspomnieć, że przez krótki czas wskazówki ze znaczkiem Mercedesa nazywane też były „golf balls” lub „Stick and ball” jednak nazwy te nie zachowały się długo w użyciu.
Wskazówki Obelisque
Wskazówki takie mają kształt obeliska. Posiadają szeroką podstawę i zwężają się ku małemu punktowi na szczycie. Mogą być w formie szkieletowej lub pełnej, która wówczas jest w całości wypełniona masą luminescencyjną. Niektóre różnią się rodzajem szpiczastego zakończenia, co widać na poniższych przykładach. Pod pewnym względem przypominają nieco wskazówki Alpha. Różnią się jednak punktem mocowania w środku tarczy. Obeliski mają szeroką podstawę natomiast Alpha osadzone są na osi okrągłym elementem u podstawy. Obeliski kamienne stawiane ok 2-3 lat p.n.e. pełniły rolę gnomonów, których rzucający cień pozwalał określić upływający czas.
Wskazówki Paddle
Ukształtowane niczym wiosła, od nich wzięły swoją nazwę jak i prostokątną formę. Zakończone zazwyczaj cienkim wskaźnikiem na końcu są domeną zegarków sportowych przeznaczonych do pływania i nurkowania z uwagi na dość dużą czytelność. Zwykle wskazówka godzinowa jest wyraźnie szersza od minutowej. Bywają też zamiennie nazywane jako Syringe z uwagi na pewne podobieństwo.
Wskazówki Pencil
Ołówkowe wskazówki to kolejny styl, którego nazwa pochodzi od kształtu. Przypominają wyglądem klasyczny drewniany ołówek. Wskazówki są długie, proste i stosunkowo cienkie o równej szerokości na całej długości zakończone na końcach w szpic. W zależności od ich szerokości mogą być w wersji pełnej – wykonane w całości z litego metalu, półpełnej lub w pełni szkieletowej – wypełnione masą świecącą. W wersji pełnej są podobne do wskazówek typu Baton.
Wskazówki Plongeur
Słowo Plongeur wywodzi się z języka francuskiego i oznacza nurka.
Dla zegarków typu diver kluczowy jest wysoki stopień czytelności pod wodą. Wskazówki w tym stylu zapewniają to poprzez dużą powierzchnię wypełnioną masą świecącą oraz pomarańczowy kolor (będący wyróżnikiem), który najdłużej zachowuje kontrast w głębinach. Wskazówki zbudowane są z prostej podstawy oraz wskaźników o kształcie przypominjącym ostrze miecza.
Wskazówki Szkieletowe (Skeleton)
Szkieletowe wskazówki są dostępne w wielu różnych kształtach i formach. Jedyną cechą, wspólną, którą posiadają to budowa ażurowa (nie wypełniona masą luminescencyjną) w bardziej lub mniej rozbudowanej formie. Producentem dobrze znanym ze szkieletowania tarcz i wskazówek jest np. Hublot. Również niektóre modele Royal Oak Offshore Audemars Piguet słyną z tej formy zdobienia.
Poniższe zdjęcie obrazuje wskazówki Skeleton. „Cathedral” w nazwie odnosi się do typu gongów w repetycji minutowej.
Wskazówki Snowflake
Wzór, który ma już ponad 50 lat. Jest równie wyrazisty jak znaczek Mercedes i wywodzi się z tych samych źródeł. Kształt wskazówek przywodzący na myśl krawędzie diamentu umieszony został po raz pierwszy na wskazówce godzinowej i sekundniku w 1969 roku w zegarkach Tudor: Prince Oysterdate (Submariner ref. 7021) oraz Oyster Prince (Submariner ref. 7016).
Wczesne modele Oyster Prince Submariner (Ref. 7922) z 1954 roku posiadały wskazówki ze znaczkiem Mercedesa, podobnie jak ich starszy brat Rolex Submariner. Zegarkami Tudora zainteresowała się francuska marynarka wojenna – Marine Nationale (MN), która potrzebowała czytelnych wskazówek w zegarkach przeznaczonych dla nurków. Po pomyślnych testach w 1956 roku złożyła na nie oficjalne zamówienie.
Aby odróżnić modele Tudor od Submarinera macierzystej firmy Rolex, zaprojektowano wskazówki na styl znany później jako Snowflake („Śnieżynki” – jak je nazywali kolekcjonerzy), zapewniające dużą powierzchnię dla masy luminescencyjnej. Płatki śniegu zostały bardzo dobrze przyjęte i stały się unikalnym, rozpoznawalnym oraz zastrzeżonym wzorem dla marki Tudor. Związek Tudora z Marine Nationale trwał ponad 30 lat, a zegarki wykonane dla marynarki wojennej stały się zjawiskiem kolekcjonerskim.
Wskazówki Spade
Najbardziej klasyczny kształt wskazówek inspirowany narzędziem do kopania (stąd jego nazwa) oraz przywodzący na myśl karciany symbol. Był domeną zegarków kieszonkowych i tradycyjnych zegarów stojących. Obecnie jest chętnie stosowany w zegarkach naręcznych, zwłaszcza o marynistycznym stylu. Istnieje również długa tradycja wskazówek Spade w niemieckim zegarmistrzostwie, dlatego tam są nadal widoczne.
Konstrukcja składa się z długiej, zwężonej na obu końcach podstawy zakończonej wskaźnikiem o kształcie szpadla. Często występuje w parze ze smukłą wskazówką minutową przypominającą nieco szpadę.
Wskazówki Sword
Wskazówki o kształcie podobnym do ostrza miecza, od czego wzięły swoją nazwę (w lit. spotkać się również można z określeniem „Glaive” pochodzącym z j. francuskiego) posiadają dwojaką formę: pełną lub szkieletową. Pełne są domeną klasycznych i sportowych zegarków, natomiast szkieletowe zasilają kolekcje typu diver i wojskowe. Dynamiczna forma wskazówek Sword może być uosobieniem męskości i siły, czego wyrazistym przykładem jest marka Cartier i kolekcje Santos, Tank oraz Drive.
Wskazówki Syringe
Eleganckie wskazówki na wzór strzykawki używanej w środowisku medycznym otrzymały nazwę pochodzącą od ich konturu. Korpus został zaprojektowany w formie cylindra z cienkim niczym igła wskaźnikiem. Jest to dość specyficzny kształt, odzwierciedlający pewien klasycyzm stosowany głównie przez Patek Philippe. Wskazówki świetnie się nadają do tarcz chronometrów z uwagi na precyzyjny wskaźnik na ich końcu. Dosyć duża powierzchnia „strzykawek” zapewnia też miejsce dla masy luminescencyjnej a co za tym idzie, dobrą widoczność w nocy.
Oprócz firmy Patek Philippe wzór ten często można zobaczyć na tarczach zegarków Sinn, zwłaszcza tych wyposażonych w chronograf.
Wskazówki Syringe bywają też nazywane Paddle z uwagi na ich podobieństwo, niemniej „strzykawki” mają niemal taką samą szerokość i częściej stosuje się je w klasycznych zegarkach.
Niniejszy przegląd nie wyczerpał wszystkich możliwych rodzajów wskazówek, które można zobaczyć na tarczach współczesnych zegarków. Opisane zostały te najbardziej charakterystyczne, nazwane oraz najczęściej używane. Na koniec warto wspomnieć o zegarkach, w których rolę wskazówek zastąpiły inne niecodzienne formy wskazań.
W modelu Zeitwerk firma A. Lange & Sohne połączyła tradycyjne wskazówki z formą cyfrową w postaci dysków obrotowych (na podobieństwo datownika) i umieszczonych na nich cyfr obrazujących godziny i minuty.
Urwerk słynie z nietuzinkowego sposobu prezentacji czasu. Wykorzystuje do tego celu różne systemy przekładni planetarnych w połączeniu z rotacyjnymi elementami, np. kostkami jak niżej. Jest to współczesne rozwinięcie komplikacji Wędrujących Godzin, która jest tak stara w zegarmistrzostwie jak centralne mocowanie klasycznych wskazówek.
Wreszcie listę zamyka firma HYT ze swoim iście szatańskim pomysłem na wskazywanie upływu czasu za pomocą hydromechaniki. Motto „czas jest płynny” realizuje dosłownie poprzez wykorzystanie szklanych rurek wypełniających się kolorową cieczą w miarę upływu czasu.